Bound for history

Re-enactment – making oak gall ink (English below)

Re-enactment; het nadoen van een periode in de geschiedenis, zo historisch correct mogelijk. Deze serie blogs is voor de re-enacter die het middeleeuwse boek goed wil neerzetten tijdens evenementen. De vraag ‘hoe maak je zelf inkt’ werd op Facebook gesteld, dus bij deze het antwoord.

Galnoten – wat zijn dat?

De boom werkt deze ongewenste indringer naar buiten en vormt er een ‘galnoot’ omheen, je kunt het vergelijken met een tumor of abces. In deze galnoot groeit de babywesp en aan het eind van de zomer kruipt hij of zij naar buiten. De galnoot blijft achter.

Knikkergalnoot

In Nederland vind je twee soorten galnoten; de knikkergal en en knoppergal. De knikkergalnoot is rond en klein als een knikker. Ze groeien aan de takken van de boom. Ze hebben een duidelijk klein gaatje waar de wesp naar buiten is gekropen. Vaak blijven ze aan de bomen zitten en kun je ze daar vanaf plukken. Wacht tot einde najaar! Dan hebben de wespjes de tijd om uit te vliegen. Als de bladeren van de bomen zijn kun je de bruine galnoten makkelijk zien zitten.

Knoppergalnoot

De knoppergal groeit aan de eikeltjes. Het lijkt op een bizarre tumor die aan de eikel vast zit. Ze vallen in de herfst, met de eikeltjes, naar beneden en je hoeft ze alleen maar op te rapen. In Nijmegen vind je deze soort het meest, maar in de duinen bij Den Haag vond ik weer alleen maar knikkergalnoten.

Plukken, rapen en bewaren

De galnoten vind je door heel Nederland, afhankelijk van waar je woont de een meer dan de ander. Knoppergalnoten kun je rapen, knikkergalnoten vallen soms ook naar beneden maar vaak moet je ze plukken.
Het kan zijn dat de babywespjes nog niet zijn uitgekomen. Zelf leg ik ze eerst zo lang mogelijk buiten in de zon, zodat de warmte de wespjes naar buiten lokt. Wanneer de winterkou (met alle regen) echt komt, gaan ze de schuur in. Hier kunnen ze drogen en een eventuele wesp kan nog naar buiten. Bewaar daarom je vergaarde galnoten niet meteen binnen in huis; de warmte van de huiskamer zorgt dat ze uitkomen.

Recepten voor inkt

Overige ingrediënten

We hebben vier ingrediënten nodig voor de inkt: galnoten, water, Arabische gom en vitriool.
Arabische gom kun je op verschillende plekken krijgen in vloeibare, poeder en vaste vorm. De prijs maakt veel uit. Verfmolen De Kat verkoopt de brokken én het poeder voor: 100 gram voor €8,10, en per kilo voor €56,90. Kremer Pigmente in Duitsland verkoopt een kilo brokken voor €16,18 en poeder voor €23,32. Veel goede hobbyzaken / kunstenaars-benodigdhedenwinkels zoals Pro Art of De Kwast, verkopen de spullen van De Kat in de winkel. Omdat ik het veel gebruik, heb ik 2kg bij Kremer gekocht. Maar wil je weinig maken, dan is De Kat een goede optie.

Vitriool… dat is een iets ander verhaal. Vitriool is een ijzerzout en wordt ook wel ijzervitriool of groene vitriool genoemd, maar het bekendste is het als ijzer(II)sulfaat. Je kunt het bij gespecialiseerde winkels kopen in poedervorm. Labshop is een betrouwbare winkel die 100 gram verkoopt voor €5,95. Let op: vitriool is een gevaarlijke stof waar je zorgvuldig mee moet opgaan.

Water. Water hebben we in overvloed. Er zijn historische recepten die specifiek spreken over het gebruik van regenwater of van witte wijn. Regelwater is natuurlijk niet meer wat het ooit was dankzij de vervuiling. Ik heb zelf een keer inkt met wijn gemaakt. Naast een aparte geurervaring, denk ik dat het wel eens goed kan werken tegen schimmelvorming. Ik zou zeggen: probeer het eens uit.

Wat een handige, niet middeleeuwse toevoeging kan zijn, is kruidnagel. Dit is namelijk schimmelwerend en zorgt dat je inkt niet/minder snel beschimmeld. Ga je veel en/of vaak inkt maken, dan is het de investering waard een potje geconcentreerde kruidnagelolie te kopen.

Inkt maken

Met je gewone keukenspullen kun je al inkt maken. Bedenk wel dat de inkt watervast is en dus kleur kan afgeven op bijvoorbeeld houten of plastic keukenspullen. Je hebt nodig:
Schort, pannetje, klein bakje voor de gom, een bakje waar minstens 80 ml water in past, hamer of kniptang, oude pollepel oid, (thee)zeefje, pot of fles voor de inkt, stukje kaasdoek/grove stof óf één of meerdere theezakjes.
Daarnaast (voor 80 ml inkt ongeveer): 15-20 galnoten, 2 theelepels brokjes Arabische gom, 2 theelepels vitriool, water.

Dag 1—Arabische gom:
Doe de Arabische gom met een klein beetje water in een bakje. Dit lost nu héél langzaam op. Je kunt af en toe even roeren. Warm water werkt sneller. Laat rustig staan tot morgen. Heb je poeder, dan zal dit heel veel sneller oplossen en kan je dit op de kook-dag zelf al doen. Heb je vloeibare gom, dan hoeft deze stap niet.

Dag 1—galnoten:
Maak de galnoten kapot met een hamer of knijptang. Tot poeder vermalen is absoluut niet nodig. Doe dit nu samen met 2 of 3 hele kruidnagels (tegen schimmelvorming) en 80 ml water (de stukjes galnoot moeten sowieso net onder water staan), in een pannetje.
Heb of wil je toch poeder (zoals mijn zoontje hieronder heeft gemaakt), stop dit dan in een theezakje dat je bij de betere theewinkels kunt krijgen. Dan houdt je je inkt schoon.

Breng rustig aan de kook. Roer af en toe. Het water wordt bruin. Voeg eventueel iets water toe als de galnoten teveel water opnemen. Er moet ongeveer 60ml vocht in de pan zitten. Zet het vuur uit en doe een deksel op de pan. Laat een hele dag staan, terwijl je af en toe roert. Zie het maar als het trekken van een goede bouillon 🙂

Dag 2—inkt:
Breng het geheel nog eens aan de kook. Giet alles nu voorzichtig door een zeefje zodat de grote stukken eruit gezeefd worden. Het kookvocht wat je nu overhoudt, zeef je nog een keer. Deze keer leg je het stukje kaasdoek/grof linnen in het zeefje en daar giet je rustig het vocht door. Ook de allerfijnste stukjes gruis worden nu tegengehouden. Controleer of je nu inderdaad 60 ml vocht hebt. (te weinig? Giet wat je nodig hebt over de gekookte galnoten zodat ze nog kleur opnemen en voeg dit toe bij de rest van het kookvocht. Heel veel te veel? neem dan zometeen iets meer vitriool en gom). De reststukjes van de galnoten en de kruidnagels kun je weggooien.
Giet het vocht terug in de pan. Breng het weer aan de kook. Neem het vitriool, NIET inademen, strooi dit voorzichtig in je bruine kookvocht terwijl je rustig roert. Direct zie je het bruine water zwart worden.

De Arabische gom is nu opgelost in het water. Roer er eventueel nog even doorheen. Zitten er wat stukjes (takjes oid) in de gom? Dit is eventuele vervuiling uit de gom. Je kunt dan de gom door een zeefje (zonder kaasdoek!) gieten zodat de stukjes niet in de inkt komen. Giet de opgeloste gom in het nu zwarte vocht.  Roer nu het geheel nog eens rustig door. Giet het over in één of meerdere goed af te sluiten potjes. En klaar!

Op de bodem zal zich in de loop van de tijd waarschijnlijk wat neerslag afzetten, maar dat kan geen kwaad.

Vervuiling leidt tot schimmel. Bewaar de inkt die je gebruikt bij voorkeur in de koelkast. Zorg dat je schrijft met een schone pen. Bij voorkeur gebruik je een klein potje voor de inkt om direct mee te schrijven en een groter potje om de rest te bewaren in de koelkast. Je kunt de inkt in een kleine, afgesloten potjes probleemloos jaren bewaren.

Bruin – zwart – bruin

Het vocht van de galnoten is bruin tijdens het koken, de vitriool maakt het zwart. Wanneer je er meteen mee schrijft, is het zelfs wat grijzig…. Hoe langer de inkt staat, hoe intenser zwart dit wordt.
De middeleeuwse handschriften hebben bruine tekst… hoe kan dit? De vitriool bevat ijzer en dit gaat heel langzaam, in de loop der eeuwen, roesten en wordt dus bruin. De middeleeuwse scribent schreef dus niet met bruine inkt, maar met zwarte. Deze roestvorming zorgt ook voor ijzervraat; een fenomeen dat de inkt het papier of het perkament eronder weg roest en de letters dus letterlijk uit de bladzijde vallen.

Kinderen

Inkt maken kun je heel goed doen met (jonge) kinderen. De vitriool is het enige waar je voorzichtig mee moet zijn, maar je kunt dit ingrediënt in beheer houden en het zelf toevoegen. Mijn zoontje vond het als peuter al geweldig: het malen, mengen, koken, kleuren zien veranderen en dan ermee kunnen schrijven. In groep 5 heb ik het zelfs een keer met zijn hele klas gedaan als workshop. Mijn plan is om het ook tijdens een evenement te doen; vuur, oud gietijzeren pannetje van de kringloop… Mocht je dat een leuk idee vinden: ga je gang! Laat je me weten hoe het ging?

English:

(for the pictures, scroll upward to the Dutch text)

Re-enactment; imitating a period in history, as historically correct as possible. This series of blogs is for the re-enactor who wants to present the medieval book well during events. The question ‘how to make your own ink’ was asked on Facebook, so here’s the answer.

Galls – what are they?

(see picture 1 in Dutch text) Writing ink was made with galls very early, Roman times at least. Galls are nurseries of the gall wasp (a small wasp that looks more like a fly than it resembles the well-known wasp). The gall wasp lays eggs in the branches of the oak or in an incipient acorn.
The tree expels this unwanted invader and forms a ‘gall’ around it, you can compare it to a tumor or abscess. The baby wasp grows in this gall and crawls out at the end of the summer. The gall remains behind.

Oak marble galls

(see picture 2) In the Netherlands you will find two types of galls; the marble gall (or oak apple) and and acorn cup gall. The marble gall is round and small like a marble. They grow on the branches of the tree. They have an distinct small hole where the wasp has crawled out. Often they stay on the trees and you can pick them off. Wait until the end of fall! Then the wasps have time to fly out. When the leaves are off the trees you can easily see the brown galls.

Acorn cup galls

(see picture 3) The acorn cup galls grows on the acorns. It looks like a bizarre tumor attached to the acorn. They fall down in the fall with the acorns and you just have to pick them up. You will find this species most in Nijmegen, but in the dunes near The Hague I only found marble galls.

Pick, collect and store

You can find galls throughout Europe, depending on where you live, one more than the other. You can collect acorn cup galls from the ground, marble galls sometimes also fall down, but often you have to pick them.
The baby wasps may not have hatched yet. I myself first put them outside in the sun for as long as possible, so that the heat lures the wasps outside. When the winter cold (with all the rain) really comes, they go into the barn. Here they can dry and a possible wasp can still go outside. Therefore, do not immediately store your collected galls inside the house; the warmth of the living room makes them hatch.

Ink recipes

Galls are therefore the basis for your ink. Dozens of recipes for ink have survived from the Middle Ages. But as with many recipes: often it is a list of ingredients and not quantities.

(see picture 4) This is one of the most famous recipes: a small English note from 1483. It says: ‘break up galls and place them in a pot with vitriol, gum and water, stirring often. After two weeks it is ready for writing therewith.’ [source]

Other ingredients

We need four ingredients for the ink: galls, water, gum arabic and vitriol.
Gum arabic is available in various places in liquid, powder and solid form. The price matters a lot. Verfmolen De Kat in The Netherlands sells the chunks and the powder for: 100 grams for €8.10, and per kilo for €56.90. Kremer Pigmente in Germany sells a kilo of chunks for €16.18 and powder for €23.32. Many good hobby shops / artists’ supplies shops sell these items in the shop. Because I use it a lot, I bought 2kg from Kremer. But if you don’t want to make much, De Kat is a good option.

Vitriol… that’s a slightly different story. Vitriol is an iron salt and is also called iron vitriol or green vitriol, but it is best known as iron (II) sulfate. You can buy it in powder form at specialized stores. Labshop is a reliable store that sells 100 grams for €5.95. Please note: vitriol is a hazardous substance that you must handle with care.

Water. We have water in abundance. There are historical recipes that speak specifically about using rainwater or white wine. Rainwater is of course no longer what it once was thanks to pollution. I once made ink with wine myself. In addition to a special smell experience, I think it can sometimes work well against mold. I’d say give it a try.

Cloves are a useful non-medieval addition. This is mold-resistant and ensures that your ink does not mold or mold less quickly. If you are going to make a lot of ink and/or often, it is worth the investment to buy a small jar of concentrated clove oil.

Make ink

You can already make ink with your regular kitchen supplies. Keep in mind that the ink is waterproof and can therefore transfer color to, for example, wooden or plastic kitchen items. You need:
Apron, pan, small container for the eraser, a container that fits at least 80 ml of water, hammer or nippers, old ladle or similar, (tea) strainer, pot or bottle for the ink, piece of cheesecloth/coarse fabric or one or more tea bags .
In addition (for approximately 80 ml of ink): 15-20 galls, 2 teaspoons of gum arabic chunks, 2 teaspoons of vitriol, water.

Day 1—Gum Arabic:
Place the gum arabic in a bowl with a little water. This is now dissolving very slowly. You can stir occasionally. Hot water works faster. Leave it alone until tomorrow. If you have powder, this will dissolve much faster and you can do this on the cooking day itself. If you have liquid gum, this step is not necessary.

Day 1—galls:
(see picture 5) Break up the galls with a hammer or pliers. Grinding into powder is absolutely not necessary. Now do this together with 2 or 3 whole cloves (against mold formation) and 80 ml water (the gall pieces should be just under water anyway), in a saucepan.
If you have or want powder (like my son made, see picture), put it in a tea bag that you can get at the better tea shops. Then you keep your ink clean.

Bring to a gentle boil. Stir occasionally. The water turns brown. Add a little water if the galls absorb too much water. There should be about 60ml of liquid in the pan. Turn off the heat and put a lid on the pan. Let stand for a whole day, stirring occasionally. Think of it like pulling a good broth 🙂

Day 2—ink:
Bring to the boil again. Now carefully pour everything through a sieve so that the large pieces are sieved out. Sieve the cooking liquid that you have left over again. This time you put the piece of cheesecloth / coarse linen in the sieve and slowly pour the liquid through it. Even the finest pieces of grit are now stopped. Check whether you now indeed have 60 ml of fluid. (too little? Pour what you need over the cooked galls so that they still absorb color and add this to the rest of the cooking liquid. Too much? Then add a little more vitriol and gum in a moment). You can throw away the leftover pieces of the galls and cloves.
Pour the liquid back into the pan. Bring it back to a boil. Take the vitriol, DO NOT inhale it, gently sprinkle it into your brown cooking liquid while stirring gently. Immediately you see the brown water turn black.

The gum arabic is now dissolved in the water. Stir through it if necessary. Are there some pieces (twigs, etc.) in the gum? This is normal contamination from the gum. You can then pour the gum through a sieve (without cheesecloth!) so that the pieces do not end up in the ink. Pour the dissolved gum into the now black liquid. Now stir everything gently again. Pour it into one or more tightly closed jars. And finished!

Over time, some precipitation will probably settle on the bottom, but that won’t hurt.

Pollution leads to mould. Preferably store the ink you use in the refrigerator. Make sure you write with a clean pen. Preferably use a small jar for the ink to write with immediately and a larger jar to store the rest in the fridge. You can easily store the ink in a small, sealed jar for years.

Brown – black – brown

(see picture 6) The moisture of the galls turns brown during cooking, the vitriol turns it black. When you write with it right away, it is even a bit greyish…. The longer the ink stands, the more intensely black it becomes.
The medieval manuscripts have brown text… how is this possible? The vitriol contains iron and this very slowly, over the centuries, rusts and thus turns brown. The medieval scribe therefore did not write with brown ink, but with black. This rust formation also causes iron corrosion; a phenomenon in which the ink rusts away from the paper or parchment underneath and the letters literally fall out of the page.

Children

You can make ink very well with (young) children. The vitriol is the only thing to be careful with, but you can keep this ingredient at the side and add it yourself. My son already loved it as a toddler: grinding, mixing, cooking, seeing colors change and then write with it. In Groep 5 (8/9-year olds) I even did it once with his whole class as a workshop. My plan is to do it during an event as well; fire, old cast iron pan … If you like the idea: go ahead! Will you let me know how it went?